vrijdag 19 november 2021

Krulhaarkelkzwam of Rode kelkzwam

Gisteren werd ik door Boswachter Frans Kolsters van Brabants Landschap getipt over een vondst van enkele Krulhaarkelkzwammen of Rode kelkzwammen. Niet zeker is welke van deze twee het betreft, daar alleen met microscopisch onderzoek definitief de juiste van deze twee gelijkende kelkzwammetjes kan worden bepaald. Het maakt mij ook niet zoveel uit welke van de twee namen hier aangeplakt moeten worden. Ze zij beide even mooi, en de zeldzaamheid verschilt ook niet zo veel van elkaar.


Ik ga er even vanuit dat het de Krulhaarkelkzwam betreft. De Rode kelkzwam is de zeldzamere van de twee.

De Krulhaarkelkzwam heeft rode, bekervormige saprofiet op verterend loofhout tijdens de winter. Groeit op wilg en els in loofbossen op vochtige, voedselrijke grond. De naam Krulhaarkelkzwam roept de gedachten op dat de kelkrand behaard moet zijn. Dat is ook zo, maar de haren aan de buitenzijde van de kelk van de Krulhaarkelkzwam zie je alleen onder een microscoop (zie hier). De Krulhaarkelkzwam staat vanwege het zeldzame voorkomen op de Rode lijst van bedreigde paddenstoelen in Nederland. De Krulhaarkelkzwam (Sacroscypha austriaca) en de sterk gelijkende Rode Kelkzwam s.s. (Sarcoscypha coccinea s.s.) kunnen alleen door middel van de microscoop van elkaar worden onderscheiden. Zonder microscopisch onderzoek wordt een soort verzamelnaam gebruikt, door beide als Rode Kelkzwam s.l. (Sarcoscypha coccinea s.l.) te vermelden. De Krulhaarkelkzwam komt in ons land meer voor dan de Rode kelkzwam.

Kelkzwammen behoren zonder twijfel tot de mooiste zakjeszwammen of ascomyceten. In het winterse bos waar donkere kleuren domineren zijn kelkzwammen een lust voor het oog met hun rode kelken en lichtere buitenkanten. In Nederland komen met zekerheid twee soorten kelkzwammen voor; de Krulhaarkelkzwam en de Rode kelkzwam. Beide soorten zijn rood en kleurvariaties komen (zeldzaam) voor. De twee Nederlandse kelkzwamsoorten leven op loofhoutsoorten die in een reeds gevorderde staat van vertering verkeren. De toename van kelkzwammen wordt wel geweten aan de veranderde inzichten van het bosbeheer waarin plaats is voor meer dood hout in de bossen.


De twee soorten kelkzwammen zijn in het veld niet met zekerheid uit elkaar te houden. Bij gericht onderzoek naar bijvoorbeeld de verspreiding van de twee soorten moet de microscoop er aan te pas komen. Het verschil in microscopische details tussen de Rode en Krulhaarkelkzwam werden in het natuurbericht van 5 maart 2014 uit de doeken gedaan. Er is ook nog een onvruchtbare of anamorfe vorm bekend van de Rode kelkzwam die door de mycoloog Marin Molliard in 1904 voor het eerst werd beschreven als Molliardiomyces eucoccinea. Het schijnt een waar huzarenstukje te zijn om deze onopvallende anamorfe Rode kelkzwam te vinden. Van het voorkomen van de anamorfe vorm van de Krulhaarkelkzwam is niets bekend. De Krulhaarkelkzwam komt in Nederland meer voor dan de Rode kelkzwam. De Krulhaarkelkzwam is vrij algemeen, de Rode kelkzwam is matig algemeen. Op wereldniveau geven de verhoudingen in het voorkomen echter een heel ander beeld.

De Krulhaarkelkzwam is bekend van Europa en Noord-Amerika en ze wordt hier overwegend in de meer noordelijke gebieden gevonden. Vooral in het boreale district en bijvoorbeeld algemeen in Noorwegen waar ze bekend is tot aan het noordelijk gelegen Bodö, vlak bij de poolcirkel. Ook in het Centraal Europese gebergte (submontane gebied) wordt ze gevonden. In Canada werd ze ten westen van de Hudsonbaai gevonden bij Saint-Bruno-de-Montarville. In de Verenigde Staten komt ze vooral voor aan de noordoostkust in de staten Maine, New Hampshire en New York. De Krulhaarkelkzwam is een soort van gematigde tot polaire standplaatsen.


De Rode kelkzwam kent een veel grotere verspreiding en komt behalve in heel Europa ook in Noord-Amerika (Canada, VS, Alaska), Zuid-Amerika (Mexico, Chili), Afrika, Azië (Japan, India), Australië en Nieuw-Zeeland voor en wordt daarom als kosmopolitisch beschouwd. Hoewel kelkzwammen tot de echte winterpaddenstoelen behoren waarbij vorst goed wordt verdragen komen er ook kelkzwamsoorten voor in andere klimaatzones zoals onze eigen Rode kelkzwam.

Hoewel de Krulhaarkelkzwam in Nederland algemener is dan de Rode kelkzwam is dat op wereldschaal zeker niet het geval. Dus niet mopperen als er tijdens een excursie alleen maar Krulhaarkelkzwammen worden gevonden.