Boomschuim komt langs de beuk naar beneden

Vanmorgen zag ik na de regen van vannacht en vroege ochtend weer boomschuim onder aan de voet van een beukenboom. Het schuim, saponinen genaamd (behorend tot de glycosiden) is een zeepachtig soort schuim, een natuurlijke stof die in bomen en planten met name in de bast te vinden zijn. Deze bitter smakende stoffen bezitten eigenschappen waardoor schuim ontstaat bij uittreding aan het oppervlak (sapo = schuim) als het in aanraking komt met zuurstof (en water). Je kunt het vergelijken met een wasmiddel.

Boomschuim komt langs de beuk naar beneden

Boomschuim is een verschijnsel dat je alleen ziet bij stromende regen. Onder hoge druk perst de boom een zeepachtige stof, saponinen genaamd, naar buiten. Bomen gebruiken saponinen om insecten te weren. Als saponine in aanraking komt met veel regen gaat het schuimen. Zo zag ik vanmorgen langs het fietspad in Landgoed De Utrecht (Esbeek) het schuim op de voet van een van de eiken. Het water dat het saponine hoger on de boom had losgeweekt drupte baar beneden en vormde een schuimbubbels. Je ziet het niet op elke boom en de omstandigheden moeten waarschijnlijk ook nog eens optimaal zijn. Of de temperatuur een rol speelt? In ieder geval een boel regen.

Saponinen hebben ook een remmende werking op indringers, zoals insectenvraat en groei van bacteriën en schimmels, een vernuftige beschermingsstrategie van de boom. Door een groot gebrek aan zeep werd in de Tweede Wereldoorlog saponine gebruikt door mensen die het kende. Zo zie je maar weer, wandelen tijdens of net na de regen kan tot een leuke (toevallige) leerzame activiteit leiden.

Dennenvoetzwammen onder aan de boomwortel

Vanmorgen kwam ik op Landgoed de Utrecht langs een omgewaaide dennenboom, die meer dan een jaar geleden is omgewaaid. Inmiddels groeien aan de onderkant van de wortelvoet een aantal Dennenvoetzwammen. De stadia van de zwammen zijn van jong naar ouder, met vers vruchtlichaam, jong stadium en verouderd vruchtlichaam. een bewijs dat de eerste zwammen niet erg opvielen, maar nu ze groter zijn wel.

Een omgewaaide dennenboom met aan de onderkant in de wortelvoet een aantal Dennenvoetzwammen.

De dennenvoetzwam (Phaeolus schweinitzii) is een schimmel uit de familie Polyporaceæ die groeit op of nabij levende naaldbomen of stobben. Deze parasitaire schimmel is een veroorzaker van stamvoetrot. In nazomer of herfst brengt de zwam een vruchtlichaam voort, dat eenjarig is. Deze tot 30 cm. brede paddenstoel bestaat uit een waaier- tot trechtervormige hoed, meestal op een excentrisch geplaatste steel. De witte sporen zitten in buisjes onder in de hoed. Deze hoed is aanvankelijk fluwelig geel. Binnen enkele weken, als de paddenstoel volgroeid is, wordt de hoed kleverig van een uitgescheiden harsachtige substantie en wordt de kleur donkerder, tot zwart, aanvankelijk nog met zwavelkleurige rand. Uiteindelijk wordt het vruchtlichaam hard en geheel zwart.

Herfsthangmatspin wacht onder de hangmat

Het lijkt al herfst als je s' morgens over de heide wandelt. Als het in de nacht afkoelt zie je in de vroege ochtend overal spinnenwebben, waaronder hangmatten. De heide met allerlei lage struikjes in in de nacht versierd met bijzondere zijdedraden. En niet zo maar losse draadje, maar parelachtige hangende spinnenwebben. De herfsthangmatspinnen zijn aan het werk geweest. Bij dauw en nevel blijven de kleine waterdruppeltjes aan het web hangen en dan is goed zichtbaar. Al die webben die je in de ochtend ziet hangen, waren er natuurlijk al veel langer. Alleen door die duizenden druppeltjes openbaren zich vele parelachtige nieuwe hangmatjes.

Herfsthangmatspin wacht onder de hangmat

In tegenstelling tot bijvoorbeeld de kruisspin maakt een hangmatspin een horizontaal web. De spin hoopt dat kleine vliegende insecten op het web vallen. Die dieren worden in hun vlucht verstoord door allerlei opgaande draden boven het web. Een vliegende vlieg die zo’n draad raakt, kan daardoor naar beneden vallen. De herfsthangmatspin ligt niet in haar hangmat op dat bezoek te wachten. Zij hangt er onder, op haar kop en met haar poten naar boven. En dan maar wachten op haar hangplek tot een ongelukkige passant in haar val valt. Zij voelt aan de trilling van het web waar het beestje spartelt. Zij loopt aan de onderkant van het web tot de plek waar zij door het web heen in de prooi kan bijten. Met haar kaken spuit ze er dan gif in.

De herfsthangmatspin heeft vrij grote kaken. Groot is natuurlijk relatief als je maar een lijfje hebt van 5 of 6 millimeter lang. Het achterlijf is opvallend wit en donker getekend, met een soort witte zigzagbanden aan de zijkant.