Zandaanvoer en dempen oude Groote Beerze

Vanaf j.l. woensdag 22 september rijden de tractoren met aanhangwagens af en aan om zand om de oude beekloop van de Groote Beerze te dempen. En er gaat veel zand in de oude beerde en diepe beek die bij de ruilverkaveling eind jaren 60, begin jaren 70 van de vorige eeuw werd gekanaliseerd.

Zandaanvoer en dempen oude beekloop Groote Beerze

Met elke wagen wordt ongeveer 22 kubieke meter zand aangevoerd. Om het grasland niet kapot te rijden en de bodem niet te verdichten zijn stalen rijplaten van 1,5 cm dikte neergelegd. Ze vormen als het waren een snelweg in het grasland. Als een terugkerende trekker met wagen een geladen collega op het grasland tegen komt moet de lege wagen even naast de rijplaten gaan staan.

Meanders in de Groote Beerze krijgen vorm

De oude beekloop van de Groote Beerze is inmiddels voor een deel gedempt. Het water staat nu hoog, door een tijdelijke afdamming. Die afdamming is nodig om een deel waar de meander door de oude beek loopt eerst helemaal te dempen en vervolgens uit te graven tot een minder diep en smallere beek.

Met zandwagens vol wordt zand in de oude beek gestort en met de bulldozer vlak geschoven.

Parallel aan het 'Herinrichting beekdal Groote Beerze' wordt aan de Ruttestraat te Neterselse, aan de Neterselse Heide een oud natuurven uitgegraven. Daar lag tot 1950 een heideven met de naam "Voorste Weerij". Ten tijden van de landontginning werd heidegrond omgezet naar landbouwgrond. Het afgraven van de vruchtbare toplaag en het heruitgraven van het voormalige heideven maakt deel uit van de natuurherstelplannen in de omgeving. De grond die daarbij vrij kwam wordt gebruikt om de oude beekloop van de Groote Beerze te dempen.

Om de omgeving niet tot last te zijn is een kilometers lang traject met stalen rijplaten aangelegd. Deze rijplaten liggen langs een het traject waar ook een nieuwe omleidingsloot gegraven moet worden om voedselrijk water uit de landbouw niet door het natuurgebied van de Neterselse Heide te leiden, maar voordat het bij het heidegebied arriveert af te buigen langs een nieuw traject naar de Groote Beerze. Tot op heden stroomt het water eerst door het natuurgebied voordat het in de beek uitmond.

Time Lapse: Dempen beekloop Groote Beerze

Woensdag 22 september 2021 werd begonnen met het dempen van de oude beekloop van de Groote Beerze. Hoewel het uitgraven van de nieuwe meanders nog niet klaar is, is bij het beginpunt van het project 'Herinrichting beekdal Groote Beerze, Traject 1' begonnen met het dempen van de oude beekloop.

Time Lapse - Dempen oude beekloop Groote Beerze

Op een akker, gelegen op de hoek van de Ruttestraat in Netersel, en de zandweg die toegang geeft tot de Neterselse Heide wordt grasland afgegraven. De voedselrijke toplaag wordt verwijderd om de de oorspronkelijke planden uit vroegere tijden weer een kans te geven. Ook wordt een gedeelte uitgegraven om bij veel water water te kunnen bergen. Op deze locatie lag tot 1950 de "Voorste Weerij". Ten tijden van de landontginning werd heidegrond omgezet naar vruchtbare landbouwgrond.

De afgegraafde grond wordt gebruikt om de oude beekloop van de Groote Beerze mee te dempen en wordt met de bulldozer vlak geschoven. In de huidige beekloop groeit het beschermde 'Drijvende Waterweegbree'. Op diverse plaatsen wordt het Drijvende Waterweegbree met een graafmachine naar de nieuwe meander getransplanteerd. Dat zal gedurende de komende periode ook op meerdere plaatsen gebeuren.

Het project 'Herinrichting beekdal Groote Beerze' is er op gericht om de verdroging tegen te gaan en bij extreme regen het water te kunnen bergen. Door het bergen van regenwater wordt voorkomen dat er extreme wateroverlast ontstaat. Het water wordt dan zo lang mogelijk in uitgegraven bergingsvakken vastgehouden. Het water krijgt dan de gelegenheid om de grond in te zakken, wat bijdraagt tot een hogere grondwaterstand. Door de verondieping van de beek en de sloten wordt de drainagewerking verminderd. Door de versmalling van de beek neemt de stroomsnelheid ook weer toe, wat de waterkwaliteit verbeterd.

De meandering zorgt er voor dat het water een langere weg moet afleggen en dat er in de bochten erosie plaats vindt. Daar zetten zich dan sedimenten af. Hoe groter de stroomsnelheid hoe minder tijd ieder deeltje heeft om te bezinken, bij hogere snelheden wordt meer materiaal in suspensie meegesleurd. Omdat in de bochten de stroomsnelheid afneemt kan het sediment zich op de zanderige buit de waterlijn af zetten. Daarbij ontwikkelt zich er habitat voor beekplantjes en dierlijk beekleven.

De meander loopt door populieren rabattenbos

Het uitgraven van de nieuwe meanders bij het Herinrichting beekdal Groote Beerze zou eigenlijk; uitgraven van de "oude" meanders moeten heten. Aan de grondlagen is goed te zien dat hier de oorspronkelijke beekloop lag. De zwarte laag, net boven de waterlijn, toont dat aan. De beek wordt weer in ere hersteld! Op een enkele plaats na komt de beek weer exact op de oude dorpsgrens te liggen, die op oude topografische kaarten nog terug te vinden is.

De zwarte grondlaag, net boven de waterlijn, laat zien dat hier de oorspronkelijke beekloop lag.

Ik sprak de afgelopen weken enkele mensen uit Casteren en Netersel die meende dat de oorspronkelijke beekloop van de Groote Beerze niet op de plaats lag waar de nieuwe meanders worden uitgegraven. Toch kan ik een ieder verzekeren dat dat wel het geval is, op een enkele plaats na. Daar waar sinds einde jaren 60 door grondeigenaren een bos naar hun hart is aangelegd of een een tuintje met zomerhuisje is verrezen, is de meandering een tiental meter opgeschoven. Soms worden resten uit de tijd voor de ruilverkaveling teruggevonden. Zo is op de plaats waar "Bertjes brug" over de oude beek lag teruggevonden en door RAAP op archeologische waarde onderzocht. Het bleken de palen te zijn waar de brug op rusten. Bij de kanalisering van de Groote Beerze zijn de palen diep onder de grond verdwenen. Doordat ze continu onder de grondwaterlijn lagen en bedolven waren onder een laag leem, zijn de palen nog in goede staat gebleven.

De zwarte grondlaag bevat humus en slip die in het lange verleden op de bodem van de beek werd opgehoopt en met een laag zand werd bedekt tijdens het uitgraven van de gekanaliseerde en verbrede beek, tijden de ruilverkaveling in de jaren 60 - begin jaren 70. Het klimaat was destijds heel anders als nu het geval is. De opwarming van de aarde was begin tweede helft van de 20e eeuw nog geen item. Het regende met enkele regelmaat, maar dat had niet tot gevolg dat er hoog water stond, en overstromingen bleven beperkt tot de watersnoodramp in 1953, waarbij de provincie Zeeland en een deel van West Brabant geteisterd werden. In het voorjaar hadden de boeren wel veel last van nat liggende akkers. Daardoor konden ze moeilijk de akkers op om in het voorjaar de akkers zaaiklaar te maken voor granen of aardappels te verbouwen. Daarom werden er diepe slote aangelegd en werd de Groote Beerze recht getrokken, flink breder gemaakt en dieper gemaakt. Na een regenbij was het water snel afgevoerd en konden de boeren ook weer de akkers op.

Nu zijn we in een ander tijd beland. Door de industrialisatie en intensieve landbouw zijn de tegenstellingen in de waterhuishouding erg extreem geworden. In het voorjaar, en soms zelfs in de zomer kan het zo hard en veel regenen dat alles blank komt staan. In heuvelachtige streken leidt dat tot overstromingen. Gelukkig komt dat op de vlak liggende zandgronden van de Brabants Kempen niet voor, maar de sloten en beken raken wel hoog gevuld. Een dag later heeft dat water al de grote rivieren bereikt en na twee dagen stroomt het de Noordzee al is. Niets aan de hand zult u zeggen! Jawel, het is wel een probleem. Dat zelfde water hadden we vast moeten houden om de grondwaterstand weer aan te vullen. Water wat weg is kun je niet meer gebruiken. Daarom pompen we - de industrie en de landbouw - het water maar uit de grond. Er werd meer water opgepompt als er tijdens of na een regenbui de grond in zakte.

We kwamen in waterschuld, zou je kunnen zeggen. Bij de uitvoering van het Herinrichting beekdal Groote Beerze is er alles op gericht om de verdroging tegen te gaan. Tevens wordt er waterbergingsruimte gereserveerd om grote hoeveelheden water te kunnen vasthouden en de tijd te geven om in de grond te zakken. Daardoor wordt de grondwaterstand hersteld en i er weer water om te consumeren. Doordat alleen de grond toplaag wat droger wordt en op iets grotere diepte vochtige tot natte grondlagen behouden blijven hoeven de regeninstallaties (bijna) niet te worden gebruikt. De bodem van de beek komt minder diep te liggen, waardoor de drainage werking minder wordt. Door het smallere en bochtige traject van de beek krijgen we een hogere stroomsnelheid en dus een betere waterkwaliteit.

In de bochtige meanders zal het water de buitenbocht iets uitslijten en de op de binnenbochten sediment afzetten. Daardoor komt er weer een habitat voor oeverbewoners. Salamanders, ander soorten vis en beekplanten zuilen daar van profiteren. De natuur is er goed mee. Maar wij ook. Er worden wandelpaden en wandel/fiets bruggen aangelegd. Een voorde voor ruiters te paar en aangespannen paarden. Naast die voorde komt een brug voor voetgangers en fietsers. Die kunnen dan vanaf de Schipstaarten in Netersel de Groote Beerze oversteken, richting de Biezegoren in Casteren. Vanaf de brug kan men aan beide zijde van de beek wandelen en over een tweede brug een eind verder weer naar de overkant en terug naar het vertrekpunt terug keren.

Nieuwe meander aangetakt aan Groote Beerze

De herinrichting van de Groote Beerze vordert volgens plan. Om het project goed op video vast te leggen hoef ik niet elke dag te filmen. Meanders uitgraven is een weidegebied zou niet veel nieuw videomateriaal op leveren. Het zou allemaal van het zelfde zijn. Zodra de meandering door het bos loopt, waar het oorspronkelijk ook liep, is het weer tijd om enkele beelden op te nemen. Telkens als de omgeving of de aard van de meandering veranderd, is het tijd op weer met de camera op pad te gaan. Om niets te missen ga ik elke dag even kijken, waasbij ik met een compactcamera of met mijn telefoon een paar foto's te maken

Een van de meanderlussen wordt aangetakt aan de huidige beekloop. Later wordt de oude beek gedempt.

Meanders zorgen voor een meer dynamisch beeksysteem. Het water zal via verschillende snelheden door de meanderbocht stromen en door deze beweging zal er meer zuurstof in het water terecht komen. Dit is belangrijk voor de zelfzuiverende werking van de waterloop en ook de vissen en waterplanten profiteren ervan. Tevens krijgen slipdeeltjes niet de tijd om naar de bodem te zakken, waardoor waterplanten niet verstoken worden van licht en zuurstof. Dat geeft gezonde waterplanten waar visjes en amfibieën veilig in kunnen leven.

Kanalisatie en drainage hebben de oorspronkelijke kronkelbeken echter veranderd in afvoergoten. Deze rechte lopen herbergen nog maar een fractie van de oorspronkelijke flora en fauna, en zijn bovendien landschappelijk onaantrekkelijk. Tegenwoordig komen de nadelen van de onnatuurlijke waterhuishouding steeds duidelijker in beeld. Door de snelle waterafvoer treedt ’s zomers vaak verdroging op en ’s winters leidt het tot overstromingen in de grote rivieren. Op veel plaatsen wordt aan beken daarom hun oorspronkelijke karakter terug gegeven.

Alpenwatersalamanders in het fotohut vijvertje

Vanmorgen zag ik dat er niet één, maar twee Alpenwatersalamander vrouwtjes in het vijvertje voor mijn fotohut zitten. Ik maakte er met mijn telefoon een paar foto's van. Altijd leuk als er Alpenwatersalamanders in je vijver zitten. Het wijst op een goede waterkwaliteit voor amfibieën. Om ze goed te kunnen herkennen heb ik ze in een glazen pot gedaan. Helaas is het glas van een mindere kwaliteit, zodat de foto's ook minder van kwaliteit zijn.

Een van de twee Alpenwatersalamander vrouwtjes in vijvertje voor mijn fotohut.

De alpenwatersalamander (Ichthyosaura alpestris) is met zijn ongevlekte, feloranje buik en donkere bovenzijde gemakkelijk herkenbaar. De meeste vindplaatsen liggen in Noord-Brabant en Limburg. De verspreiding is beperkt tot zand- en leemgronden. De salamander leeft van kleine waterdieren en is een deel van het jaar op het land te vinden. De salamander is dan vooral op regenachtige dagen actief. De alpenwatersalamander kan meer dan 20 jaar oud worden in het wild. De soort geldt als weinig kritisch. In allerlei wateren vindt voortplanting plaats. De landhabitat omvat voornamelijk allerlei typen loofbos. De alpenwatersalamander is in ons land niet bedreigd.

De alpenwatersalamander heeft een brede, platte kop zonder lengtegroeven, de parotoïden zijn niet ontwikkeld en ook dorsolaterale lijsten aan weerszijden van de flanken komen niet voor. Het lichaam is iets langer dan de staart. De buik is altijd oranje van kleur en ongevlekt, de keel is soms bij de basis licht gevlekt met kleine, zwarte vlekjes. De goed zichtbare keelplooi markeert de grens tussen keel en romp. De alpenwatersalamander wordt ongeveer 10 centimeter lang, mannetjes blijven kleiner tot 9 centimeter, vrouwtjes kunnen een lengte van 12 centimeter bereiken.

In de waterfase zijn de dieren overwegend blauw gekleurd behalve aan de onderzijde die helder oranje is. De mannetjes hebben een paarkleed bestaande uit een helder blauwe kleur aan de flanken en de staart, een lage rugkam die licht van kleur is met donkere ronde vlekken. Deze loopt ononderbroken over in de staartzoom. Door de staartkam en -zoom is de staart vis-achtig afgeplat. Aan de onderzijde van de flanken is een lichte band aanwezig met vele zwarte, ronde vlekken. Mannetjes zijn in de paartijd makkelijk van de vrouwtjes te onderscheiden aan de sterk opgezwollen, donkere cloaca.

Bij de vrouwtjes ontbreekt een rugkam, de staartkam- en zoom zijn smal en oranje van kleur. De intense blauwe kleuren ontbreken, wel zijn op de rug en flanken groene tot blauwe, grillige vlekken aanwezig die doen denken aan een marmertekening. In de landfase verdwijnt de staartkam van de mannetjes en is de staart minder sterk zijdelings afgeplat. De blauwe kleuren zijn minder opvallend, de huid wordt donkerder en is dof, waterafstotend en korrelig van structuur.

Uitgedroogde en verkleurde Heksenboter

Het gele plasmodium van Heksenboter kan zich verplaatsen. Heksenboter komt algemeen voor op dood hout. Ik zag vanmorgen een verkleurde vorm. Normaal zijn ze geel, soms zijn ze wit, deze is enigzins rood/bruin. Of de verkleuring te maken heeft met de warme september dagen weet ik niet. Normaal is het slijmerig, deze was enigszins taai / verhard. Heksenboter is een slijmzwam die zich voedt met micro-organismen.

Bruine vorm van Heksenboter. Een uitgedoogde vorm, tijdens warme september dagen.

Heksenboter of runbloem (Fuligo septica) is een slijmzwam in de familie Physaraceae. Het bestaat uit een geel plasmodium dat zich kan verplaatsen en daarbij een vaak glanzend kruipspoor achterlaat. Heksenboter voedt zich met micro-organismen. Hij komt algemeen voor op dood hout. De zwam kent verschillende tinten van meestal heldergeel. Het uiterlijk is een onregelmatige kussenvorm van 2-13 cm doorsnede en niet hoger dan 3 cm. Heksenboter voelt ruw aan en is sponzig, bros en teer.

Net als andere plasmodiale slijmzwammen heeft Heksenboter een levenscyclus met verschillende stadia. Als spore wordt het gemakkelijk passief verplaatst, bijvoorbeeld door de wind en door insecten. De spore is haploïd en na versmelting van een complementaire spore ontstaat een flagellate cel met één celkern. Deze groeit uit tot een plasmodium met een groot aantal celkernen. Het plasmodium is omgeven met een eenvoudig membraan en kan zich op eigen kracht verplaatsen. Ten slotte verhardt het plasmodium aan de buitenkant en vormt daar sporen, en dan begint de cyclus opnieuw.

In een Braziliaans onderzoek werd geconcludeerd dat de sporevorming van heksenboter bevorderd wordt door regenval. Overigens wordt de aanwezigheid van Heksenboter op bagasse van suikerriet beschouwd als een risico voor de werkers: het veroorzaakt allergieën en andere ziekten. Heksenboter bevatte in een Duits onderzoek 240 maal meer zink dan de omgeving, en ook de gehaltes aan koper en cadmium waren veel hoger dan de omgevingswaarden. Het gehalte aan calcium was 11% van het drooggewicht van het organisme.

De slijmzwam komt over de hele wereld algemeen voor en heeft namen als "Troll butter", "Dog vomit slime" (Engels) en "Trollsmör" (Zweeds).

Uitgraven nieuwe meanders in Groote Beeze

Maandag j.l. is Aannemersbedrijf Van der Zanden uit Moergestel begonnen aan het uitgraven van de nieuwe meanders van de Groote Beerze. Daarmee is het zichtbare deel van de Herinrichting Beekdal Groote Beerze begonnen. De eerste werkzaamheden zijn al in februari begonnen, het snoeien van bomen en struiken in de rabatdelen aan weerszijde van de beek. Voor de bouwvak vakantie zijn duikers onder de Westelbeersedijk vervangen, die verder door lopen als daarvoor om de drainage werking daar te verminderen. Na de bouwvakvakantie is eerst het werkvak in de beek visvrij gemaakt en zijn bomen en struiken verwijderd op plaatsen waar de meander weer door bosranden kwam te lopen, zoals oorspronkelijk het geval was.                                         De foto's zijn gemaakt met de telefoon.

De graafmachines zijn maandag morgen begonnen met het uitgraven van de nieuwe meanders.

Waterschap de Dommel en Brabants Landschap hebben mij gevraagd op het gehele project op video en foto vast te leggen, vanaf het eerste begin tot de voltooiing van het project. Daar zijn al enkele video's van gepubliceerd. Op YouTube heb ik een afspeellijst gemaakt van video's die betrekking hebben op het 'Herinrichting Beekdal Groote Beerze, traject 1'.

Waterschap De Dommel is gestart met het opnieuw inrichten van Beekdal de Groote Beerze. Doel is verdroging van het gebied tegen te gaan, kwetsbare natuur te versterken en wateroverlast te beperken. Ook willen ze het gebied toegankelijker maken voor recreatie. Sinds het voorjaar van 2017 waren ze bezig met de voorbereidingen. Ze werken hierbij samen met verschillende partners zoals de Provincie Noord Brabant, Brabants Landschap en de Gemeente Bladel. In de zomer van 2021 zijn ze gestart we met de eerste werkzaamheden. Als de geplande doelen gehaald worden zou het project eind december 2021 klaar moeten zijn. Dan heeft de Groote Beerze een metamorfose doorgemaakt en zal het minder kwetsbaar zijn in natte, maar ook in droge periodes.

Met het het uitgraven van een van de nieuwe meanders, is maandag j.l. de herinrichting van de Groote Beerze zichtbaar geworden.

De Groote Beerze is een van de meest natuurlijke beken in het beheergebied van Waterschap De Dommel. De Groote Beerze ontstaat ter hoogte van Hapert waar de Aa of Goorloop en het Dalemsstroompje samenkomen. Na ongeveer 15 kilometer komen de Groote- en Kleine Beerze samen en gaat de stroom verder als de "Beerze". Het beekdal van de Groote Beerze is onderdeel van het unieke natuurgebied "Kempenland-West". Een gebied waarvan grote delen Europees zijn erkend en beschermd.

De nieuwe beekloop doorkruist nu de oude beekloop. Later worden de oude delen afgesloten en gedempt.

Het beekdal van de Groote Beerze kenmerkt zich door een kleinschalig, (half)open beekdallandschap. Natte graslanden en akkers worden van elkaar gescheiden door greppels en (resten van) houtwallen en houtkanten. Een aanzienlijk deel van het beekdal is bedekt met bos, dat voornamelijk bestaat uit loofbomen. Op de hoger gelegen delen bevindt zich ook naaldhout met enkele stukken heide. Daarnaast vind je er waardevolle plant- en diersoorten als blauwgraslanden, waterweegbree, waterranonkel en de zeldzame kleine modderkruiper.

Naast herinrichting van de beek is er ook een goede mogelijkheid voor waterberging. Dit deelgebied is door zijn smalle beekdal meer geschikt dan de Grijze Steen. Ook zijn hier nauwelijks kades en dijken nodig. In het gebied vanaf de Hoeve tot aan de Grijze Steen mogen de beekprocessen in het beekdal volledig hun gang gaan. Dit houdt in dat bij veel neerslag de oevers vrijelijk mogen overstromen en dat een zone van enkele honderden meters aan weerszijden van de beek onder water komen te staan. Waar overstroming ongewenst is kunnen lage kades worden aangebracht om gebieden te beschermen. De maximale waterdiepte in de overstroomgebieden zal naar schatting ongeveer 30 cm bedragen.

Om de natuurlijke processen zoveel mogelijk hun gang te laten gaan, wordt in dit deelgebied zo min mogelijk beheer en onderhoud gepleegd. De oude meanders in de Grijze Steen worden zoveel mogelijk benut voor zover ze gunstig liggen. De beek vormt een groenblauw lint door een aaneengesloten natuurgebied met een bosrijke omgeving. Over kleine paadjes kunnen bezoekers door het gebied lopen en genieten van de natuur. Ter hoogte van de Grijze Steen bestaat de mogelijkheid om de beek over te steken via een bruggetje. Ook de recreatie krijgt de ruimte in het gebied. Het gaat hier om het zuidelijke gebied dat buiten de drie zones valt zoals hierboven beschreven. Recreatie sluit aan op de kernen en maakt beleving van het buitengebied mogelijk. Mogelijke locaties voor nieuwe oversteken zijn aangewezen om bestaande routes met elkaar te verbinden. Deze locaties zijn er ook op gericht dat het vanuit de kernen mogelijk wordt de beek te passeren zonder dat grote afstanden moeten worden afgelegd. Zo komt er een doorwaadbare plaats voor paarden (voorde) met daarnaast een voetgangers en fietsbrug. Verder stroomafwaarts komen nog eens twee voetgangers bruggetjes, zodat een wandelroute aan beide zijde van de beek kan worden gevolgd.

Op de beek zelf is geen recreatie voorzien; kanoën is niet toegestaan. Vissen is wel toegestaan voor leden van een hengelsportvereniging of personen met een vispas van Sportvisserij Nederland. Openbare paden aan de randen van deze gebieden zijn toegestaan, mits deze de waarden van de aanliggende natuur niet verstoren, de aanleg van een enkele wild- en natuurkijkhut aan de rand van deze gebieden is bespreekbaar. Er worden geen nieuwe paden aangelegd door deze gebieden. Bestaande paden door deze gebieden worden gehandhaafd. Uitbreiding van de recreatieve verbindingen kan alleen wanneer deze een grote recreatieve meerwaarde hebben en de natuur niet verstoren.

Wordt vervolgd .....