Een tijdlang ging het niet zo goed met de Brabantse riviertjes en verdwenen de meeste vissen, maar dankzij het Waterschap de Dommel stroomt er nu weer schoon en gezond water door de rivieren. Daardoor nam de visstand ook weer toe, waardoor ook de visetende vogels weer terug kwamen. Vroeger kwam er ook Paling en Meerval voor in de beek, maar die zullen niet meer terug komen, daar de paling niet goed meer stroomopwaarts kan door de vele sluizen in het traject van zee terug naar de paaigebieden. Niettemin alle reden om vanuit Tulder (voorheen een apart landgoed) de loop van het Spruitenstroompje te volgen.
Dit is een echte Beekse Beeks, schreef Kees van Kemenade in de Hilverbode. Een riviertje van nog geen 10 kilometer kronkelt zich van Tulder in het zuiden van Hilvarenbeek naar de Reusel in het noorden van de gemeente, Het is het Spruitenstroompje, dat op die korte afstand van 27 meter boven NAP, naar zo'n 11 meter raast. Een enorm verval, en dat maakt het belangrijkste Beekse riviertje toch ook wel een beetje bijzonder, Bovendien is dat er, in en bij de stroom ooit nog een heus mirakel gebeurde.
De Broekeling in het gebied Tulser
Hoogeindsche beek en de Broekeling
Brabantse beken hebben geen echte bron, maar ontstaan uit het water van meerdere slootjes die samenvloeien. Ineens heb je dan een stroompje, dat hier nog de Hoogeindsche Beek heet. Het stroomt in noordoostelijke richting door het landgoed De Uitrecht in een pas van overtollige begroeiing ontdaan ven, de Broekeling. Bij de grote ontginning in het begin van de vorige eeuw bleef het ven, door de natuurminnende opvatting van de directie van De Utrecht, behouden. Eigenlijk begint het Spruitenstroompje pas echt aan de andere kant van De Broekeling, hoewel de naam nog altijd Hoogeindsche beek blijft. Bij de uitstroom aan de Broekeling is een gemetselde uitstoom. Het water wordt flink hoog gehouden om het ven niet droog te laten vallen. Vanaf daar heeft de beek meteen al een grote stroomsnelheid. Daarmee verlaat het Spruitenstroompje ook het bosgebied om verder te stromen door het agrarische land. Als een echte rivier gaat hij onder de Torenlaan door, voorbij het Esbeeks gehucht Hoogeind, en onder de Provinciale weg door.
De Hoogeindsche beek stroomt daarna naar de provinciale weg waar het door een lange duiker aan de andere kant weer als Spruitenstroompje verder stroomt.
De stuw aan de Koekovenseweg Esbeek
Groenstraat heet het deel waar we nu aankomen. De boerderijen zijn allemaal gebouwd op de westelijke oever van het beekdal. Eeuwen geleden hebben zich hier al mensen gevestigd, die gebruik maakten van de vruchtbare beekklei om aan akkerbouw en veeteelt te doen. Af en toe komen er kleine zijriviertjes op uit, zoals De Aalst in Esbeek, maar meestal ijn het naamloze slootjes die het Spruitenstroompje alsmaar breder doet worden. Soms is de loop wat verlegd, zoals bij grote infrastructurele werkzaamheden aan de N269.
De visvijvers tussen Esbeek / Hilvarenbeek en Diessen zijn oude leemputten van de steenfabriek in Esbeek
Op korte afstand van het Spruitenstroompje zien we een paar vennen, naar het lijkt. Het zijn leemputten, hier door mensenhanden gegraven. Tot voor kort had Esbeek een bloeiende baksteenindustrie. De klei voor de steenoven werd hier gewonnen, die millennia lang was afgezet door de beek. Nu zijn het visvijvers, beheerd door hengelsportvereniging De Ruisvoorn. De oudste bewoners van Hilvarenbeek, die wij tenminste kunne aantonen, leefden in de huidige buurtschap Laag Spul. In 1969 werd hier bij opgravingen een begraafplaats, urnen en een deel van deel van een woning ontdekt van bijna 3000 jaar geleden. Mensen uit de bronstijd, die hier konden bestaan, omdat er toen al het Spruitenstroompje stroomde, die hen alles gaf om in leven te blijven. De Bronstijdbewoners van Hilvarenbeek waren akkerbouwers en veetelers. Dat kun je niet zonder de nabijheid van een riviertje, dat de grond vochtig maakt en bij overstromingen ook nog eens vruchtbaar slib afzet.
Op de kaarten is de stoom van de Hoogeindsche beek en het Spruitenstroompje te volgen.
De Hoogeindsche beek is aan de Nederlands / Belgische grens niet veel meer dan een flinke sloot.
Het verzamelde water in de Broekeling wordt door middel van een gemetselde stuw op pijl gehouden.
Hier stroomt het Spruitenstroompje naar en langs Instituut Groenendaal aan de Diessenseweg van Hilvarenbeek naar Diessen.
Als het Spruitenstroompje aan de ander kant van de Diessense weg weer aan het oppervlak komt zijn we klaar met het eerste deel van deze speurtocht naar de stroom van het Spruitenstroompje.